-İmmanuel KANT (1724-1804) Kant Felsefe Tarihindeki epistemolojik tartışmalar bağlamında bir dönüm noktasına işaret eder. Epistemolojik bağlamda rasyonalizm (akılcılık) ve empirizmi (deneyimcilik) uzlaştırmaktadır. Kant’ın transendental idealizmine göre zihnimiz dış dünyaya göre değil, dış dünya zihnimize göre biçimlenir. (İstanbul Üniversitesi Açıköğretim)
Saf Aklın Eleştrisinde, aklın sınırlarıını belirlemeye çalışmış, fenomenal gerçeklikle, yani bizim duyular aracılığıyla tecrübe ettiğimiz dünya ile numenal gerçeklik, yani duyusal olmayan ve hakkında bilgi sahibi olunamayacak dünya arasında bir ayrım yapmıştır. Modern felsefenin gelişim seyrine uygun olarak bilgi kuramını ön plana çıkartmıştır. Kant'ın gözünde bilim, liderleri kesin olan ve yöntemleri, ancak Hume'unki gibi felsefi bir kuşkuculuk benimsendiği zaman sorgulanabilen evrensel bir disiplindir. Bilim yansızdır ve nesneldir.
-Etinne Bonno de CONDİLLAC (1715-1780) Zihinsel aktiviteleri; kavrama, bilinç, dikkat, hatırlama ve bellek olarak ayrıştırmıştır. Kavramayı duyumsamanın devamı ve düşüncenin oluşumundaki ilk adım olarak nitelendirmiştir. Zihinsel aktivitelerin duyumsama ile ilişkilenmesi, zihinde herhangi bir duyuma sahip olmayan bilgiden söz edilemeyeceğini savunmaktadır.
-Georg Wilhelm Friedrich HEGEL’e (1770-1831) göre, bilmek, öğrenmek, düşünmek ve fikir üretmek isteyen kişi, bilginin bugünkü neliğini öğrenmek ile yetinemez. Bütün bu çağlar boyunca, birbirinin ardınca süregelen farklı bulgular, bugünü anlamak, öğrenip, fikir üretebilmek için gereklidir. Kant'ın öne sürdüğü gibi, numenal gerçeklik, yani duyusal olmayan ve hakkında bilgi sahibi olunamayacak dünya yerine, zihnin kendisinin gerçek olduğunu ve sürekli bir değişim süreci içinde olduğunu kabul etmiştir. Hegel de bu gerçeklik, içinde yaşanan dönem ile şekillenen öz-farkındalıkta kendisini gösterir ve kendinin farkındalığında (bilincinde) aşamalı bir ilerme içindedir. Tarih ve Felsefe ilişkisi bu anlamda ortaya çıkar. Ayrıca 'Felsefenin bilim düzeyine yükseltilmesinin zamanı'ndan söz eden Hegel, 'içinde gerçekliğin var olduğu gerçek şekil ancak onun bilimsel dizgesi olabilir' der ve felsefeyi; 'bilme sevgisi' adını bir yana bırakarak 'edimsel bilme' olabileceği hedefe yaklaştırmaya katkıda bulunmayı amaç edinir. (Tin'in Fenomenolojisi - W.F. Hegel)
-Arthur SCHOPENHAUER (1788-1860) ise Kant'ın noumenal dünyasının bilinemese bile, doğasının anlaşılabileceğini önde sürüyordu. Bu anlamda gerçeği, Schopenhauer'e göre her işin ve varoluşun içindeki kör güç olarak iradeyi, kendi eylemlerimiz ve sanat deneyimlerimiz aracılığı ile bir an için görebileceğimizi iddia etti.
-John Stuart MILL (1806-1873) tümevarımsal mantığı formüle etmiş, çağrışımcı psikolojisini bilgi konusuna da taşımış ve bu alanda, Berkeley'den esinlendiği besbelli olan psikolojik bir idealizm geliştirmiştir. Maddesizciliği seçen Berkeley'den ayrılmış ve dış gerçekliğin varoluşunu kabul ederek, söz konusu nesnel gerçekliği "duyumları mümkün kılan, kalıcı dayanak" olarak tanımlamıştır. Amaç olarak düşündüğü hazlar arasında, öğrenildiği zaman tercih edileceğini iddia ettiği yüksek hazzı (kitap okumak, müzik dinlemek) diğer (hayvani) hazlardan üstün tutmuş, genelin iyiliğini ve refahını temele almıştır. Mill'e göre, tutarlı düşünme ve tartışma toplumsal değişime neden olabilir ve daha fazla insanın mutlu ve tatmin edici bir hayat süreceği daha iyi bir dünya mümkün olabilir.
-Auguste COMPTE (1798-1857) sosyoloji ismini öne süren ilk sosyologtur. "Sosyoloji neden diğer bilim dalları gibi bir dal olmasın" tezini savunarak sosyolojinin temelini o zamanlarda attı. Ayrıca felsefede pozitif düşünce üzerine de çalışıyordu. Daha sonraları fizik, gökbilim ve kimya ile de uğraştı. Ayrıca Comte yaşadığı çağda altı temel bilimden söz etmiştir. Bunlar genel, basit ve bağımsız olanlardan özel, karmaşık ve bağımlı olanlara doğru sırasıyla şu şekildedir: Matematik, astronomi, fizik, kimya, fizyoloji ve sosyoloji (sosyal fizik). Sosyolojiyi bunların üstünde görmüştür. Tüm bu fikirlerinin oluşmasında 7 sene sekreterliğini yaptığı Saint Simon'ın etkisi büyüktür. Comte pozitivizm (olguculuk) ile toplumun modernleşeceğini savundu. Comte'un sosyal teorisi bir doğa bilimleri modeline dayanmaktadır. Ona göre "tüm fenomenler değişmez doğa yasalarına tabidir".
-Karl MARX (1818–1883) Hegel 'den, 'tarihin rastlatısal biçimde ilerlemediği ve bilincin, bilinçli olarak kendini tanıma yolunda ilerlediği'ni aldı, fakat kendi dönemindeki durumdan çıkarımla bu ilerlemeyi ekonomik nedenler üzerine kurguladı. Max Weber ile birlikte modern Sosyolojiyi başlattıkları kabul edilir. Marx'ın ana ilgi alanı ekonomik ilişkilerdi. Onun görüşüne göre olduğumuz ve olabileceğimiz herşeyi bu ilişkiler biçimlendiriyordu.
Felsefede Psikolojinin etkili olmaya başladığı dönem. 19. yy sonu ve 20. yy başında Kıta Avrupası felsefesinde önemli bir yer tutan psikolojizm, en geniş anlamıyla mantık ilkelerini, metafiziği, epistemolojiyi ve hatta etiği, özetle tüm felsefi kavram ve sorunları kapsayacak şekilde bu kavram ve sorunların temelini ve de çözümünü öznel psikolojik deneyimlerde arayan felsefi yaklaşımdır. Bu kuram, John Locke tarafından kurulup daha sonra içeriği David Hume ve John Stuart Mill gibi psikolojistler tarafından genişletildiği için, bu kuramın kökeninin İngiliz empirizmine dayandığını söylemek mümkündür.
-William JAMES (1842-1910) On yıl kadar süren, uzun bir araştırma sonucunda yazdığı "Psikoloji’nin İlkeleri" adlı kitabı psikoloji tarihi için büyük bir öneme sahiptir. Yapısalcı görüşdeki psikologların işlevselcilik ekolüne doğru yönelmesinde neden olmuştur. Zihnin biyolojik temelini vurgulayan James, bilincin sürekliliğine dikkat çekmiştir. Benlik kavramı, benlik saygısı ve özgür irade konularında önemli fikirler ortaya atan James, James Lange kuramı ile bilincin davranış ile kendini kontrol edebileceğini açıklamaya çalışmıştır. Felsefede, bilgi kuramı ile ilgilenmiş; pratiği ve uygulamayı teorinin önüne koymuştur yani daha mühim olduğunu düşünür.Pratiği olan şeyi gerçek olarak kabul eder.
-Friederich NIETZSCHE (1844-1900) genç yaşta öğrendiği Yunan ve Roma kültürünün etkisiyle felsefeye yönelmiş, Apollon-Dyonysos ikilemini temel almış, gerçeğin değerini ve nesnelliğini sorgulamıştır. Kıta felsefesi gelenğinde varoluşçuluk, postmodernizm ve postyapısalcılık da etkisini gösteren düşünceleri, Immanuel Kant'ın aksine, akılcılığın tersine, insani değerleri şekillendirmede duyguların ve irrasyonel güçlerin etkili olduğunu iddia etmiştir.
-Emile Durkheim (1858-1917), Fransız sosyolog, sosyolojinin kurucularından sayılmaktadır. Sosyoloji adı her ne kadar August Comte tarafından verilmiş olsa da Fransız sosyolojisi 19. yüzyılın sonundaki güçlü etkisini ona ve onun kurmuş olduğu L'Année Sociologique isimli yayına borçludur. Durkheim bilgi anlayışında toplumun görüşünü örnek alır. Bilgide en genel kavramlar tek tek şeylerin tümünden bağımsız olmayıp tersine onlara uygulanabilen, topluma ilişkin kavramlar olduklarından en geçerli kavramlardır. Bunların mutlak, öncesiz sonrasızca doğru ve kesin kavramlar oldukları da söylenemez. Bilginin temel taşları olan genel kavramlar toplumdan, sorgulanmadan, hazır olarak öğrenilir ve toplumla birlikte zaman ve uzam bağlamında değişip gelişen kavramlardır. Son olarak da insan düşüncesinin biçimlerinin sosyolojik bir yorumunu yapar, yani bu bölüm bir anlamda bilgi sosyolojisine giriş denemesi mahiyetindedir. (Aron 1986:339)(M.Ali KİRMAN)
-Edmund Gustav Albrecht HUSSERL (1859–1938) Psikolojizm genel anlamıyla psikolojiyi temel bilim haline getirerek, doğal dünyadaki olayları psikolojik perspektiften ele alır ve felsefi problemleri de psikolojinin çözmesi gereken sorunlar olarak görür. Felsefi kavramların psikolojik analize indirgenmesi sonucunda, felsefi problemlerinde psikolojik yolla çözülebileceğine inanılır. Buna ilave olarak mantıkta özellikle insanın duyusal tarafını vurgulayarak mantıksal ve psikolojik önermeler ile bir özdeşlik kurma durumudur. Kısaca psikolojizm tüm felsefi kavramları ve ortaya çıkan sorunların temellerini öznel psikolojik deneyimlerde aramaya çalışan felsefi düşüncedir. Husserl, psikolojik çağrışımların ortaya koyduğu psikolojizmi felsefenin evrensel olmasını engelleyen aktör olarak vurgulamıştır. Husserl ise olayı epistemolojik ve transendental olarak ele alır. Husserl için bir başka durum da felsefeyi bir bilim olarak ele almasıdır. Felsefeyi zihne verilmiş olan özlerin tasvir edilmesinin bilimi olarak gören Husserl için zihne verilmiş olan varlığın özünü kavramak önemli bir noktadır. Özgül bir felsefe disiplini olarak Fenomenoloji'nin kurucusu Husserl'dir. Heidegger, Merleau-Ponty ve Sartre gibi varoluşçu felsefecileri derinden etkilemiş olmanın yanı sıra, daha sonradan Foucault ve Jacques Derrida gibi yirminci yüzyılın ikinci yarısında etkilerini hissettiren felsefecilerin düşüncesinde de önemli bir rol oynayacaktır. Husserl'in 'Kesin Bilim Olarak Felsefe' incelemesinde, düşünsel ve bilimsel ilerleme, insanın düşünce dünyasında bir 'olgunluk' olarak da telafuz edilir.
-Sigmund FREUD (1856-1939) kariyerine sinirbilimci olarak başlamış bir psikiyiatri uzmanıdır. Psikanalizi başlatan Freud, 'serbest çağrışım' tedavi yöntemi ile zihnimizi etkileyen bilinç dışı arzu ve istekleri araştırmaya koyuldu. Bu araştırmaları sonucunda ortaya çıkardığını iddia ettiği bulgular, herkes tarafından bilimsel olduğu kabul edilmese de; Descartes'tan sonra ilk defa, zihnin bilinç dışı etkinlikleri olabileceği bakış açısını getirdi.
-Henri-Louis BERGSON (1859-1941) birçok düşünürü, gerçekliği kavramak için sezgi süreçlerinin soyut rasyonalizm ve bilimden daha anlamlı olduğuna ikna etmiştir. Bergson, Almanya'da doğup gelişmiş olan idealist felsefenin Fransa'daki temsilcisi olarak tanınır. Aynı zamanda, süreç felsefesi adı verilen felsefe türünün de en önemli temsilcilerinden olan Bergson, pozitivizmin ya da oldukça dar bir çerçeve içinde kalan bilimsel yorumların iddialarına şiddetle karşı çıkarken, insani ve dinsel değerlerin önemini vurgulamıştır. 20. yüzyılda gelişen akla karşı başkaldırının önemli öncülerinden biri olmak durumundadır. Bergson dinamik ve düalist bir felsefe akımının daha doğru olduğunu benimsedi. Düşüncelerinden dolayı Sezgicilik (entüisyonizm) akımını kurdu. Bergson bilimin asıl bilgi kaynağı olduğunu reddetti ve sezginin daha önemli olduğunu savundu. Bilimin, yaşamın dinamik özüne ulaşamayacağını söyledi. Düşüncenin evrene benzediğini bir yanda maddenin diğer bir yanda sezginin olduğunu öne sürdü.
-Karl Theodor Jaspers (1883–1969) Psikiyatri ile başlayıp daha sonra felsefeye yönelen Jaspers Varoluşçular arasında sayılsa da dönemin bunalımına bir 'aşkınlık' felsefesi ile cevap aramaya çalışmış, bilimin sınırları ve insanın bu sınırları aşma ihtiyacına değinmiştir. Din felsefesinde "aşkın", "şifre" (gizli yazı düzeni), "felsefece inanç" tasarımları; tarih felsefesinde "Eksenler Çağı" tezi; siyaset felsefesinde ise "yeni siyaset düşüncesi" geliştirmiştir. Jaspers'in Eksen Çağı M.Ö.8. yüzyıldan 3.yüzyıla kadar sürer. Jaspers'a göre, bu dönemde, evrenselleştirici düşünce biçimleri, bu farklı kültürler arasında belirgin bir karışım olmaksızın, çarpıcı bir paralel gelişmeyle Pers , Hindistan, Çin, Levant ve Greko-Romen dünyasında ortaya çıktı. Jaspers, gelecekteki felsefeler ve dinler üzerinde derin bir etkiye sahip olan bu çağın kilit düşünürlerini belirledi ve bu düşünürlerin ortaya çıktığı her alanda ortak olan özellikleri belirledi.
-Gaston BACHELARD (1884-1962) Felsefe ve bilim arasındaki ayrımda da Bachelard bilimin felsefeyi yarattığını söylemiştir. Ve felsefenin bilimin geliştiği çizgide kendisini yenilemesi gerektiğini belirterek kendi dilini de çağdaş bilime göre kurmasının gerekli olduğuna bolca vurgu yapmıştır. Bu bakımdan da felsefenin ulaşması gereken yer bir kesinlikten ziyade bilimsel zihniyete uygun olan bir nesnellik anlayışıdır. "Epistemolojik kopuş", "epistemolojik engel" gibi özgün kavramlar ortaya süren Bachelard, "uygulamalı akılcılık" anlayışı ile teori ve pratiğin, akılcılık ve emprizimin birlikte ilerlemesi gerektiğini savunmuştur. Teori ile uygulamayı birbirinden koparmadan, uygulamanın sahip olduğu koşullar ile teorinin birbirine dâhil olması gerekmektedir. Bilimin tarihsel gelişiminin insan zihninin gelişimini anlamak için önemli bir fonksiyon icra ettiğini hatırdan çıkarmamak gerektiğini düşünür.
-Analitik felsefenin başlangıcı. 20. yüzyıla kadar süregelmiş felsefi kutuplaşmaların her birinden farklı olarak, konuşma diline ait cümleleri incelemeyi hedef almış ve buna göre ana-bilim dalı arayışına giren filozoflar tarafından kurulmuş felsefe okuludur. Bu dönemde ayrıca Mantıksal Pozitivizm akımı da başlamıştır. Mantıksal pozitivizm, Viyana Çevresi olarak adlandılan filozofların felsefi düşünüş sistemlerini adlandırır. Bu felsefi akımda, bilim insanın en büyük başarısıdır.
-Bertrand RUSSELL (1872-1970) dil ve dilin altında yatan mantıksal biçim hakkında düşünmeye ağırlık verdiği, kimi zaman "dilsel dönemeç" diye adlandırılan analitik felsefeyi başlattı. Kümeler kuramına meydan okuyan Rusell’ın paradoxunu (Russell’s paradox) keşfetti. 1903 yılında ilk önemli matematik kitabı olan az sayıda ilkelerden yola çıkılarak matematiğin anlaşılabileceğini gösteren kitabı olan 'The Principles of Mathematics' (Matematiğin İlkeleri) kitabını yayımladı.
-Ludwig Josef Johann WITTGENSTEIN (1889–1951) Mantık ve dil felsefesi konularında yaptığı çalışmalarla modern felsefeye önemli katkılarda bulunmuştur. 20. yüzyılın en önemli filozoflarından sayılır. Russell 'ın öğrencisi olan Wittgenstein, tüm felsefi problemlerin dilin araştırılmasıyla çözülebileceğini belirtmiştir. Wittgenstein'da felsefenin görevi, dil aracılığıyla aklımızın büyülenmesine karşı mücadele etmektir. Felsefenin araştırma nesnesi, günlük konuşma dilidir. Biz kelimeleri, günlük kullanım metafizikleriyle bağlantılarız. Felsefenin amacı (iyileştirme) terapidir. Filozof bir problemi tıpkı bir hastalık gibi ele alır, inceler. ‘Dil karmaşıklığı’na esir olmuş biri bu durumdan kurtarılmalıdır. Wittgenstein, dilin ve zihnin kamusal olduğunu, kendinden önceki filozofların düşüdüğü gibi tamamen bireye özel olMAdığını düşünüp, kanıtlamaya çalışmıştır.
-Alfred Jules AYER (1910-1989) Duyularımızın ötesindeki bir gerçekliği araştırmayı tanımlayan "Metafiziğe" karşıdır. Ayer yalnızca duyular ve mantık yoluyla bilinebileceklerle ilgilendi. "Dil, Doğruluk ve Mantık" adlı eseri bilimi yüceltmektedir.
-Varoluşçuluk, esas olarak 17. yüzyıldan beri var olmakla birlikte, gerçek ününü Sartre ile birlikte kazanmıştır. Varoluşçuluğun, geriye doğru gidildiğinde Blaise Pascal'a kadar uzayan bir geçmişe sahip olduğu görülür; İnsan önceden-zaten-belirlenmiş bir öze sahip değildir, daha çok o özünü kendi eyleyişleriyle gerçekleştirecek, yani varoluşunu şekillendirerek özünü ortaya koyacaktır.
-Martin HEİDEGGER (1889-1976) Her ne kadar kendisi bunu reddettiyse ve yanlış anlaşıldığını belitttiyse de, varoluşçu felsefenin isimlerinden birisi olarak anılan Alman filozof, hocası Husserl'in Fenomenoloji felsefesinden etkilendiği halde, Fenomenolojinin varlık sorununu yeniden yorumlamış ve kendine özgü bir varoluşçu felsefe oluşturduğunu söylemek mümkün olmuştur. Husserl gibi Heidegger de teknolojinin gelişmesiyle şekillenen dünyanın düşüncede yeniden ele alınması konusunu delirlemeye çalışmış ve Dil konusunu felsefede temel bir kategori haline getirmiştir.
İlk defa Hegel ile başlayan; felsefenin diğer bilimlerden bağımsız bir bilim olarak tanımına Husserl'in Fenomenolojik yaklaşımının yanısıra veya karşıtı olarak bu dönemde Heidegger şiir ve mistisizm ile felsefenin sonundan bahseder.(Heidegger'in Savaş Sonrası Felsefesi-Doğan Göçmen)
-Jean Paul SARTRE (1905-1980) 'ın, varoluşçuluğunda ilk olarak görülen, insanın önceden-tanımlanMAmış bir varlık olarak ele alınmasıdır. İnsan kendi yaşamını ya da tanımını kendi kararlarıyla verecektir. İnsanın içinde bulunduğu koşullar içinde yaptığı tercihleri onun kim olacağını ve ne olacağını belirler. Bu, "varoluş özden önce gelir" sözünün anlamıdır. İnsan önceden, belli bir amaç için tasarlanmış değildir. Amacını belirleyecek olan yine kendisidir.
-Simone de BEAUVOIR (1908-1986) Varoluşçulukta olduğu gibi Beauvoir temel prensip olarak var oluşun özden önce geldiğini kabul eder ve “Kadın doğulmaz kadın olunur.” prensibine ulaşır. Ancak, muhtemelen dilin verdiği kısıtlamalardan dolayı, cinsiyet ayrımının olmadığı bir yaşamı hayal etse bile, dile getirememiştir. Felsefesinin temellerini doğrudan ve yaşanan deneyimlerin oluşturduğu Simone de Beauvoir için etik, pratik anlamda özgürlüğü gerçekleştirmektir. 
-Maurice Merleau Ponty (1908-1961) Hem Fenomenoloji hem de Varoluşçuluk içinde önde gelen isimlerden biri olarak anılır. Bilinç ve ahlakla ilgili problemler üzerinde duran Merleau-Ponty, bilinçle dünya arasındaki ilişkiyi ele almıştır. Ona göre, algı alanımız, duyumlardan oluşmaz, fakat aralarındaki mekânlarla birlikte, şeylerden meydana gelir. Merleau-Ponty, "Varoluşçu fenomenoloji" olarak bilinen eğilimin yetkin bir temsilcisidir. Merleau Ponty'ye göre (Algının Fenomenolojisi) varlığımız cinsel, mekansal ve zamansal değldir.
-Albert CAMUS (1913-1960) 'ün felsefeye en büyük katkısı, insanların ne berraklık ne de anlam sunan dünyada bunları aramalarının sonucu olarak oluşan "absürt" fikridir. Filozof bu felsefesini "Sisifos Soyleni"de açıklamıştır. Genelde varoluşçulukla birlikte ele alınan "Absürdizm" (Saçma, uyumsuzluk felsefesi) ile birçok yazar ilgilenmiş ve bu felsefi düşünce akımını kendine göre yorumlamıştır, Camus "saçma"nın kurucusu değildir fakat bu düşünce akımında önemli bir yer tutar.
-Eleştirel rasyonalizm Karl Popper tarafından geliştirilmiş bir epistemolojik felsefedir. Fikirsel olarak eleştirel rasyonalizm, doğrulamacı bir yol izleyen ve sadece akıl ve/veya deneyler yoluyla doğrulanan bir bilgiyi geçerli sayan rasyonalist anlayışa karşıttır. Buna yanlışlanabilirlik denilebilir. Yanlışlanabilirlik ilkesinde göre herkes bilimsel bir araştırmaya istediği şekilde yaklaşabilir, fakat eğer sonuç ile başlayıp bunu araştırma süresince her ne kadar kanıt sunulsa da değiştirmeyi reddedenler, bu metodlarını bilimsel olarak sınıflandıramaz. Yanlışlanabilirlik ilkesi, bilim ile bilim dışı olanı, bilgi ile inancı ayırmak için kullanılır.
-Karl Raimund POPPER (1902 –1994) bilimsel yöntemini kaleme almaya başlayana kadar birçok bilim insanı ve filozof, bilim yapma yolunun, varsayımları destekleyecek kanıtlar bulmak olduğuna inanıyordu. Popper'a göre bilimsel olmak hatalardan ders almaktır. Bilimin ilerlemesi, gerçekliğe ilişkin belirli bir düşünce biçiminin yanlış olduğunu fark edebilmemize bağlıdır. Karl Popper' a göre güvenilir olmayan bir akıl yürütme yöntemi olan tümevarım (seçili gözlemlerden genel sonuçlara doğru akıl yürütme) bilimsel bir yöntem değildir. Bir hipotez, ancak çürütülebilirse, yanlış olduğu kanıtlanabilinirse bilimsel olabilir çünkü ancak o zaman ilerleme kaydedilebilir. Örneğin, sınanamaz kanıtlarla geliştirilen Psikanaliz, Popper a göre bilim değildir.
-Paul Karl Feyerabend (1924-1994) En önemli metinlerinden "Yönteme Hayır" Karl Popper'ın öğrencisi olup, zamanla onun fikirlerine tam karşı görüşleriyle, "Her Şey Uyar" (Anything Goes) diyerek, hocası Karl Popper'ın eleştirel akılcılığına karşı, özünde akılcılığın bile yöntemsel bir kalıplaşma haline getirilmemesi gerektiğini savunmuştur. Sanat, din ve bilimin eşdeğer bilgi olanakları olarak tanımlamış, Ahmet İnam'ın değişiyle; Bilimi zincirlerinden kurtarmaya, kör bir bilime engel olmaya çalışmıştır.
-Thomas Samuel KUHN (1922-1996) "Bilimsel Devrimlerin Yapısı" adlı eserinde Popper 'ın yanlışlanabilirlik tezini yanlışlayan, "paradigma" tezini öne sürmüştür. Kuhn'a göre bilimin evrimsel ileleyişi farklı zamanlarda ortaya çıkan farklı fikri ortamlar ve farklı olasılıklar sonucu olan paradigma değişimlerine bağlıdır.
-İmre LAKATOS (1922-1974)Lakatos bilim felsefesindeki değişim ve süreklilik arasındaki kronik çatışmada Kuhn’n paradigma anlayışını Popper’ın yanlışlamacılığı ile birleştiren bir “bilimsel araştırma programı” (BAP) geliştirmeye çalışır. Bilimsel kuramların tek başlarına geçerliliği olan düşünceler değil; belirli bir dönem içinde ortak bir perspektiften ortaya çıkmış düşünce sistemleri olduğunu belirten Lakatos bir kuramın benimsediği temel önerme, iddia ve örneklerin her zaman için bir karşı kuramsallaştırma etkinliğinde yanlışlanmaya çalışıldığını ileri sürer. Lakatos doğrulama ve yanlışama mantığını eş zamanlı işleten bir araştırma programını oluşturan üç temel unsur olduğuna dikkat çeker: katı çekirdek (hard core), koruyucu kuşak (protective belt), olumlu ve olumsuz keşif (heuristik). Kuramın dayandığı temel kabul, inanç ve önermelerden oluşan katı çekirdek bir bakıma kuramın metafizik unsurunu oluşturur. Örneğin Batlamyus kozmolojisinin katı çekirdeği şeylerin nihai amaçlarına erişerek duranlığa erişmesi iken Newtoncu fiziğin katı çekirdeği şeylerin bir engelle karşılaşana kadar sonsuz hareket edeceği önermesidir Bir bilim insanının tercih ettiği durağanlık ya da hareket ilkesini onu farklı araştırma programlarının mensubu kılar. Lakatos’a göre bir katı çekirdek amprik evrenin sunduğu farklı olasılıklardan doğrudan yakayı sıyıramaz. Deney ve gözlem yolu ile elde edilen beklenmedik gelişmeler ile kuramın nasıl uzlaştırılacağı önemli bir sorundur. Bu noktada koruyucu kuşak farklı bulguların yorumlandığı, yardımcı hipotez ve örneklerle katı çekirdeğin haklılığını ispatlandığı bir esnetme pratiğidir. Lakatos’a göre katı çekirdekten ziyade koruyucu kuşağın açıklamalarına çarpan ampirik aykırılıklar genellikle koruyucu kuşağın değişmesi, gelişmesi ve karmaşıklaşmasına sebep olur (Lakatos, s. 284). Olumsuz keşif, koruyucu kuşağın geçiştiremediği aykırılıkların çekirdeğe iletilmesine izin vermeyen bir tutuculuk taşır. Katı çekirdekle çelişen olguların varlığı örtbas edilir ya da geçiştirilir. Araştırmacının kaçınması gerektiği yolları vurgulayan olumsuz keşifin aksine olumlu keşif kuramın geliştirilmesini sağlayan konuları ve açıklayamadığı problemleri özel bir durum olarak programa dahil eder. Normal olmayan durumlar yardımcı hipotezler ve ad hoc (ek) açıklamalarla katı çekirdeğe uyumlu hale getirilir. (İstanbulEduTr/Modernliğin Sosyolojisi)
-Realist Rasyonalizm; Rasyonalizm ve empirizm konularında da Lakotos'un sentez arayışında olduğu ve bu noktada eleştiriyor olsa da Popper'a Kuhn'dan daha yakın durduğu söylenebilir. Lakatos bu anlamda, Popper'ın kimi görüşleriyle kendi temel savları arasında çelişmekle eleştirmiş olan Popperci çevreye dahil edilebilir. Onun girişimleri Kuhn'un varsayımlarını en önemli oldukları noktada yadsımaya yönelik olarak görünmektedir. Lakatos, birikimci bilgi anlayışıyla Kuhn'un paradigma kavramına da itiraz etmiştir. Feyerabend daha sonra Lakatos'ın önermelerini farklı noktalardan eleştirecek, Kuhncu görelikciliği uç noktalara taşıyacaktır. Lakatos'ın aksine Feyerabend bilimdeki teorilerin birbirlerini yadsıyarak ortaya çıktıklarını öne sürer. Feyerabend onun rasyonalist eksenli düşüncelerini "realist rasyonalizm" olarak eleştirir. (Wikipedia/Imre Lakatos)
-Frankfurt okulu, Almanya'da 1923 yılında kurulan ve sosyoloji, siyaset bilimi, psikanaliz, tarih, estetik, felsefe, müzikoloji gibi farklı disiplinlerden insanları bir araya getiren Toplumsal Araştırma Enstitüsü'nün bir düşünce akımı olarak ifade edilmesidir. Okulun genel yaklaşım biçimi eleştirel teori olarak adlandırılmaktadır. 20. yüzyılın temel düşünce geleneklerinden birini temsil eden Frankfurt okulu, kapitalist sistem ve onun bir ürünü olarak görünen tüketim toplumuna karşı eleştirel bir tutum takınmıştır. Okul, daha postmodernizm'in esamesinin okunmadığı erken bir dönemde, düşün dünyasına tüm postmodern tezlere kaynaklık edecek tohumlar atmıştır. Özellikle modernitenin ve modern toplum bağlamında kapitalist toplumun eleştirisi çarpıcıdır ve günümüzde normal karşılanan postmodern söylemin temeli olarak okunabilir. Örneğin moderniteyi aklı araçsallaştırma, aklı dogmalardan kurtarırken aklın kendisini dogmaya çevirmesi bağlamında eleştirmiştir. Yine kültür endüstrisi bağlamında, kapitalist topluma yoğun eleştirilerde bulunmuşlar, kapitalizmin tüm bireyleri birbirine benzeterek bireyi tek boyutlu kıldığını iddia etmişlerdir (bkz. Marcuse). Yaşayan en büyük temsilcisi aynı zamanda modernitenin bitmemiş bir proje olduğunu belirten Jürgen Habermas'tır. -Jürgen Habermas (Haziran 1929-) Eleştirel kuram ve Amerikan pragmatizmi geleneğine mensuptur. Kuramında temellendirdiği kamusal alan (public sphere) kavramı ve iletişimsel eylemin pragmatizmi ile tanınır. Çalışmaları bazen Yeni-Marksist olarak adlandırılır. Özellikle, sosyal kuramın temelleri ve epistomoloji; gelişmiş kapitalist endüstri toplumu ve demokrasi analizi; eleştirel sosyal evrimci içerikte yasaların hükmü; ve çağdaş –özellikle Alman– siyaset üzerine odaklanır. Modern liberal kurumlar içinde gömülü akılcı-eleştirel iletişim ve insanların iletişim, tartışma ve akılcı çıkarlar peşine düşme yeteneklerinde aklın olabilirliğine, özgürleştirilmesine yönelik kuramsal bir sistem geliştirmiştir.